Анафора дегеніміз не
Анафора (грек тілінен анафора – тағайындау) – стилистикалық тұлға, тілдік элементтердің қайталануынан тұрады: дыбыстар, сөздер немесе сөздер тобы әр параллель қатардың басында, яғни екі немесе одан да көп салыстырмалы түрде тәуелсіз сөйлеу сегменттерінің (жарты жолдар, өлеңдер, шумақтар, сөз тіркестері немесе сөйлемдер) бастапқы бөліктерінің қайталануында. Дыбыстық анафора ерекшелігін құрайды аллитеративті өлең, бірақ ол кейде кездеседі метрикалық өлеңдерде. Анафораға қарама-қарсы болып табылады эпифора.
Түрлер
Сөйлеу сегменттерінің басында қайталанатын элементтерге байланысты анафораның бірнеше түрі бөлінеді:
- Дыбыстық анафора – дыбыстардың бірдей тіркесімдерін қайталау.
- Морфемалық анафора – бір нәрсені қайталау морфемалар немесе сөздердің бөліктері.
- Лексикалық анафора – бірдей сөздерді қайталау.
- Синтаксистік анафора – ұқсас синтаксистік конструкцияларды қайталау.
- Строфикалық анафора – шумақтардың басында қайталау.
- Ырғақты анафора – өте сирек кездесетін әдіс. Төмендегі өлеңде ырғақты анафора қосмекенділердің табанының үшінші соққысын жұп өлеңмен кідіртуден тұрады.
Бұл типтер бір-бірімен қосылып, күрделі анафоралық құрылымдар түзе алады. Сонымен қатар, бастапқы элементтердің ырғақты қайталануы бар – жұп санды өлеңдерде аяқтың белгілі бір соғуын кідіртетін сирек әдіс.
Мысалдар
Ақындар анафораны ең маңызды ойларды бөліп көрсету, өлеңді салтанатты ету немесе әртүрлі синтаксистік құрылымдағы құрылымдарды бір тұтастыққа біріктіру үшін пайдаланады.
Дыбыстардың бірдей тіркесімдерін қайталау:
Гросбұзылған көпірлер,
Гросбұлыңғыр зираттан ба
— Пушкин А.С. Қола шабандоз
Бір нәрсені қайталау морфемалар немесе сөздердің бөліктері:
Қаракөзді қыз,
Қаражалданған аттың.
— Лермонтов М.Ю. Тұтқын
Бір сөздерді қайталау:
Бекер емес жел соғып тұрды,
Бекер емес найзағай ойнап тұрды.
— Есенин С.А. Желдер бекер соққан жоқ
Сол синтаксистік құрылымдардың қайталануы:
Мен ашимын ба мен шулы көшелердің бойындамын,
Мен кіремін адамдар көп жиналатын ғибадатханаға,
Мен отырамын жынды жастардың арасында,
Мен өз армандарыма берілемін.
— Пушкин А.С. Мен шулы көшелермен қыдырып жүрмін бе
Ана,
Сенде бар мұндай ескі шаштар…
Ана,
Сенде бар өте жас көздер.
Ал шкафта кесілген жастық жатыр —
Ұзын және қара өрім.
— Майя Румянцева. Кесілген өрім туралы баллада
Жоғарыда аталған анафора түрлерінің бірігуі мүмкін. Мысалға:
Строфикалық-синтаксистік анафора:
Пулеметті аңсағанша
Адамдардың ішектерін босатыңыз,
Омет өмір сүреді және өмір сүреді
Диірмендер арасында егін шайнаушылар.
Командир азап шеккенше
Жауды бір соққымен кесіп тастаңыз,
Сарайлар бекерге толмайды
Өрістер алтын сый ретінде.
Жау найзағай айтқанға дейін
Оның кіріспе сөзі,
Өрістерде басқаша болуы мүмкін емес
Агрономнан гөрі кеңістікті ұстаушының.
— Тихонов Н.С.
Неліктен анафораны қолдану керек
Бұл әдіс бірнеше маңызды әсерлерге қол жеткізуге мүмкіндік береді:
- Экспрессивтілік және эмоционалдылық. Бір сөзді немесе сөз тіркесін қайталау элементтердің маңыздылығын көрсетеді, бұл оқырманға эмоционалдық әсерді күшейтеді.
- Ритмикалық ұйымдастыру. Анафора мәтіннің ырғақты құрылымын жасауға көмектеседі, бұл оны мелодиялық және есте қаларлық етеді.
- Негізгі нүктелерді атап өту. Қайталау жазбадағы негізгі ойларды бөліп көрсетуге көмектеседі, бұл оларды оқырманға анағұрлым айқын және мағыналы етеді.
- Бірлік пен келісім. Анафораны қолдану оның бөліктерін біртұтас үйлесімді тұтастыққа біріктіріп, біртұтас және тұтас мәтін құруға ықпал етеді.
Анафора және градация
Көбінесе анафора басқа риторикалық фигурамен – градациямен, яғни сөйлеудегі сөздердің эмоционалдық сипатының біртіндеп артуы немесе төмендеуімен біріктіріледі.
