Ассонанс — өлеңде дауысты дыбыстардың үйлесімді қайталануы. Бұл тәсіл сөздің интонациялық және музыкалық мәнін күшейтіп, оның экспрессивті және эмоционалдық бояуын арттырады. Ассонанс мәтіннің әуезділігін, мәнерлілігін қамтамасыз етіп, ой мен сезімнің әсерлілігін күшейтеді.
Бұл термин француз тілінен келген және «үндестік» деген мағынаны білдіреді. Поэзияда аллитерация мен ассонанс жиі қолданылып, шығармаларға ерекше ырғақ пен әсер береді.
Ассонанс дегеніміз не
Әдебиеттегі ассонанс – мүмкіндіктері өте кең стилистикалық құрылғы. Дауысты дыбыстардың қайталануы автордың көңіл-күйін білдіреді және жазушының эмоционалды хабарын көрсетеді. Ол өлеңнің «жүйкесін» ашып, мәтін композициясына ерекше шиеленіс енгізе алады.
Стилистикалық құрылғы мынаны білдіруі мүмкін:
- поэманың бас кейіпкері бейнесінің асқақ романтизмі;
- автордың көркемдік стилінің өзіндік ерекшелігі мен бірегейлігі.
Ол не үшін қолданылады?
Стильдік құрылғы кәсіби жазушылар арасында ғана танымал емес. Ол маркетингте де белсенді түрде қолданылады (жарнамалық ұрандардың есте қалуын арттыру үшін).
Халық өнері де ассонанспен «сіңген». Бұл көркемдік әдіс, мысалы, ертегілерде, әндерде, т.б.
Ассонанстың аллитерациядан айырмашылығы неде?
Аллитерация – әдеби тілдің экспрессивтілігінің тағы бір құралы. Оны қолдану дыбысталуы ұқсас немесе бірдей дауыссыз дыбыстардың ырғақты қайталануына назар аударуға мүмкіндік береді.
Кейде аллитерация мен ассонанс бір шығарманың ішінде үйлесімді қолданылады. Өлеңде немесе прозада дауысты дыбыстардың қайталануы тілдің көркемдігін, әсемдігін арттырып, сөздің мәнін және эмоциялық әсерін күшейтеді. Мысалы, қазақ ақыны Махамбет Өтемісұлының өлеңінде «т» дыбысының қайталануы аллитерацияның жақсы үлгісін көрсетеді:
“Тұрманды ұлттың туын жықпасын,
Туған жердің төрін баспасын!”
Ассонансқа мысал ретінде дауысты «а» дыбысының қайталануы келтірілуі мүмкін:
“Ашық аспан, ала таңды қарсы алам,
Арманымның жарқыраған нұрыменен.”
Жиембет жыраудың «Ер Қосай, қолы жүректі батыр» деген жолындағы дыбыстық үйлесім де жақсы көрінеді.
Ассонанс – әдебиеттегі мысалдар
Дауысты дыбыстардың қайталануы оқырманның қиялында нақты, жанды, эмоциялық және көрнекі бейнелерді қалыптастыруға мүмкіндік береді. Бұл әдіс белгілі бір жағдайға тереңірек және жеке қатысуды сезіндіреді.
Мысалы, ақынның шығармасында:
«Сүю деген – теңіздей,
Толқыны толқып, шайқалар.
Жақсылық деген – самал жел,
Жолы ашық, шалқып барар.»
Ассонансты қолдану
Жарнама және бизнес
Тиімді ұран құру үшін мәтінге ассонанс беретін ырғақ пен экспрессивтілік қажет. Бұл техниканың мысалдары үнемі жарнамада кездеседі.
Фольклор
Халық әндері, ертегілер, мақал-мәтелдер, халық ауыз әдебиетінің басқа да түрлері ассонанстарға толы.
Арқаға қарай көшермін.
Алашыма ұран десермін,
Ат құйрығын кесермін,
Ат сауырын берермін.
Танымал мәдениет
Әуезділік, саздылық, әуезділік – осындай қасиеттер мәтінге ассонанс береді. Оны қолдану мысалдары тек жоғары мәдениетті шығармаларда ғана емес, сонымен қатар танымал музыкада да кездеседі.
МАҢЫЗДЫ!
Ассонансты жиі пайдалану ұсынылмайды.
Липограмма дегеніміз не
Липограмма сияқты ұғымға анықтама берген жөн. Бұл толық әдеби мәтін, оның авторы әдейі ешбір әріпті қолданбаған. Липограмманы «минус белгісі бар» ассонанс деп атауға болады.
Әдеби шығармаларда мәтіннің фонетикалық экспрессивтілігін арттыру үшін әртүрлі құралдар қолданылады. Олардың маңыздылығын асыра бағалау қиын. Шынында да, көркем бейнелеу құралдарының арқасында поэтикалық жолдар бай эмоционалды және экспрессивті бояуға ие болады. Нәтижесінде автордың стилі есте қаларлық және мәнерлі болады. Демек, ассонанс пен аллитерацияның қызметтері әртүрлі.
[…] тілді әдемі жеткізудің көркемдік тәсілдерінің бірі. Ассонанс сияқты аллитерация дыбыстық жазуға жатады — […]