Аутизм дегеніміз не?
Аутизм немесе аутистік спектр бұзылысы (АСБ) – бұл әлеуметтік дағдыларға, қайталанатын мінез-құлыққа, сөйлеуге және вербалды емес қарым-қатынасқа қатысты қиындықтармен сипатталатын түрлі жағдайларды қамтитын кең ұғым. Ауруларды бақылау және алдын алу орталықтарының мәліметінше, қазіргі уақытта АҚШ-та аутизм шамамен әрбір 36 баланың және әрбір 45 ересектің біреуінде кездеседі.
Аутизм – ауру емес!
Аутист болу – бұл сіздің ауру немесе қандай да бір сырқатқа шалдыққаныңызды білдірмейді. Бұл сіздің миыңыз басқалардікінен өзгеше жұмыс істейтінін көрсетеді. Бұл – адамның туа біткен ерекшелігі. Аутизм белгілері өте ерте жаста байқалуы мүмкін немесе олар сіз өскенше білінбеуі де мүмкін.
Аутизм әр адамда әртүрлі көрінеді, әр аутисттің өзіне тән күшті жақтары мен қиындықтары болады. Кейбір аутистер сөйлей алады, ал басқалары сөйлемейді немесе аз сөйлейді және басқа жолдармен қарым-қатынас жасайды. Біреулерде зияткерлік қиындықтар бар болса, енді біреулерінде ондай болмайды. Кейбіреулеріне күнделікті өмірде үлкен қолдау қажет, ал басқаларына аз қолдау жеткілікті немесе кей жағдайларда олар толықтай дербес өмір сүре алады.
Аутизм белгілері адамда қалай көрінеді?
Әлеуметтік қарым-қатынас мәселелері
Аутистерде вербалды және вербалды емес тілдер, мысалы, ишараттар мен дауыс тондарын дұрыс түсінбеу жиі кездеседі. Кейбір аутистер сөйлемейді немесе сөйлеуі шектеулі, ал басқалары керісінше, тілдік дағдылары өте жақсы болғанымен, сарказм немесе дауыс тондарын түсінуде қиындықтар туындайды. Басқа да қиындықтар арасында мыналар бар:
- Заттарды тікелей қабылдайды және абстрактылы ұғымдарды түсінбеу
- Ақпаратты өңдеуге немесе сұрақтарға жауап беруге қосымша уақыт қажет
- Басқалар қайталаған сөздерді өзінше қайталау (эхолалия деп аталады)
Әлеуметтік өзара әрекеттесу
Аутистер үшін басқа адамдардың сезімдері мен ниеттерін түсіну немесе оқып білу, сондай-ақ өздерінің эмоцияларын білдіру өте қиын болуы мүмкін. Бұл әлеуметтік әлемде бағдарлауды қиындатады. Аутистер:
- Салқынқандылықпен көрінуі мүмкін
- Басқалардан қолдау іздемеу
- «Қалыптан тыс» немесе әлеуметтік тұрғыдан қабылданбайтын мінез-құлық көрсетуі мүмкін
- Достық қарым-қатынастар орнатуда қиындықтар туындауы мүмкін
Қайталау әрекеттері
Әлеуметтік әлемнің беймәлім ережелері аутистер үшін болжамсыз және шатасқан болып көрінуі мүмкін. Сол себепті олар көбінесе алдын ала не болатынын білу үшін белгілі бір тәртіпті ұстануға тырысады. Олар мектепке немесе жұмысқа бірдей жолмен баруды, бірдей киім киюді немесе таңғы асқа бірдей тағам жеуді қалау мүмкін.
Аутистер сондай-ақ қолдарын шапалақтау, тербелу немесе заттарды қайталап қолдану сияқты қозғалыстарды жасауға бейім, мысалы, тұтқаны айналдыру немесе есікті ашып-жабу. Бұл мінез-құлықтар оларды күйзеліс немесе алаңдаушылық сезімінен арылтуға көмектеседі.
Рутинаның өзгеруі аутистер үшін үлкен алаңдаушылық тудыруы мүмкін және олардың мазасыздануын арттыруы ықтимал. Бұл мектеп ауыстыру, жұмыста белгісіздік немесе тіпті автобустың маршрут өзгеруі сияқты қарапайым жағдайлар болуы мүмкін.
Жоғары алаңдаушылық
Аутист адамдарда алаңдаушылық жиі кездеседі, әсіресе әлеуметтік жағдайларда немесе өзгерістермен бетпе-бет келгенде. Бұл олардың психологиялық және физикалық жағдайына әсер етіп, аутистер мен олардың отбасыларының өмір сапасын төмендетуі мүмкін.
Аутист адамдар өздерінің «триггерлерін» тануды және алаңдаушылықты азайтуға көмектесетін шешімдер табуды үйренуі өте маңызды. Бірақ көптеген аутист адамдар өз эмоцияларын дұрыс тану және реттеуде қиындықтарға тап болады. Үштен бір аутист адамдарда психикалық денсаулық мәселелері бар.
Егер сіз немесе балаңызда аутизм белгілерін байқаған болсаңыз, маманға жүгіну өте маңызды. Алдымен педиатрға (балалар үшін) немесе терапевтке (ересектер үшін) жазылу керек. Олар бастапқы тексеру жүргізіп, қажет болса, тар профильді дәрігерлерге жіберуі мүмкін.
Өзін-өзі диагноз қоюға болмайды!
Өзін-өзі диагноз қою дұрыс емес болуы мүмкін, әрі қауіпті. Аутизм – бұл күрделі нейроқұрылымдық жағдай, және тек мамандар ғана дұрыс диагноз қойып, тиімді қолдау жоспарын жасай алады. Егер күмәндансаңыз, сақтық танытып, кеңес алу үшін маманға жүгініңіз.
