«Демография» терминінің анықтамасы
Демография – (грек тілінен. dḗmos-халық және grapho-жазу) – халық санының өзгеруін, туу мен өлімді, көші-қонды, жыныстық-жас құрылымын, ұлттық құрамын, географиялық таралуын және олардың әлеуметтік-экономикалық, тарихи және басқа факторларға тәуелділігін зерттейтін халық туралы ғылым.
Популяцияның өзгеруінің барлық процестері жеке адамдардың өміріндегі оқиғалардан тұратынымен, демография оларды туудың, өлімнің немесе бір күйден екінші күйге өтудің жиынтық жағдайларын қамтитын жаппай процестер ретінде зерттейді.
Демография ғылым ретінде
Демографияның зерттеу объектісі халық болып табылады, яғни ол жеке адамдарды емес, халықтағы жаппай демографиялық процестерді зерттейтін ғылым. «Халық» термині мен «халық саны» термині синоним болып табылады. Демографиялық еңбектерде дәстүрлі түрде «халық саны» термині қолданылады. Халықтың белгілі бір аумаққа тиесілігі атап өтіледі.
Ғылым пәні демография – халықтың көбею заңдылықтары.
Ал халықтың көбеюі дегеніміз не?
Халықтың көбеюі – бұл демографиялық процестердің дамуы нәтижесінде, халықтың қозғалысы нәтижесінде ұрпақтардың үнемі жаңаруы.
Біз қандай демографиялық процестерді айтамыз? Туу, өлім, неке (және ажырасу), көші – қон-біз зерттейтін демографиялық процестер.
Халықтың қандай қозғалысын демографтар зерттейді?
Табиғи қозғалыс (туу, өлім, неке процестеріне байланысты) және көші-қон қозғалысы.
ХХ ғасырда қозғалыстың қандай түрлері демографиялық ғылымға енуі керек екендігі туралы дау туды. Тақырыпқа кең көзқарастың өкілдері (Кеңес Одағында мұндай жарқын өкіл Д.И. Валентей мектебі болды, ол КСРО-да соғыстан кейінгі демографияны зерттеуді қайта жандандырды) табиғи және көші-қон қозғалысы демографиялық ғылымның пәндері деп есептеді. Тақырыпқа тар көзқарастың өкілдері немесе «таза» демографтар тек табиғи қозғалысқа дауыс берді.
«Демография» термині ғылыми қоғамдастықта бірден қалыптасқан жоқ. XVII ғасырдың ортасынан бастап зерттеушілер демографиялық зерттеулер мен есептеулермен айналысты (мысалы, Дж. Граунт және оның халық өлімі кестелері).
Тек 1855 жылы француз ғалымы А. Гиллард «демография» сөзін «Адам статистикасының элементтері немесе салыстырмалы демография» (A. Guillard, eléments de statistique humaine ou Démographie comparée).
Оларға пәннің анықтамасы өте кең, мәдени (интеллектуалды және моральдық), әлеуметтік, экономикалық және нақты демографиялық қасиеттердің құбылыстарын қамтиды. Экономистер А. Гиллардтың демографияны «адамдарға қамқорлық жасау, олардың әлі де тұрақсыз жағдайы, әлі де даулы прогресс, оларды басқаратын физиологиялық заңдар, оларды басқаруға тиісті әлеуметтік заңдар, таралуы еркіндік факторы болып табылатын ЕО адами ресурстарының экономикасы туралы» зерттеуге шақырғанын білуге қызығушылық танытады және құлдық, міндетті Еңбек және лайықты демалыс, мұрагерлік әл-ауқат, надандық бойынша кедейлік, туылу мен өлім, ақша мен қан, егіншілік, сауда, басқару, ЕО өнеркәсібі…».
Қазіргі демография
Қазіргі уақытта экономикалық ғылымдардың мамандануы артып келеді және бұл мәселелер халық экономикасында, еңбек экономикасында, институттық экономикада, саяси экономияда және шын мәнінде демографияда қарастырылады. 1882 жылы Женевада өткен Халықаралық гигиена және демография конгресі «демография» ұғымына ресми мәртебе берді.
Қазіргі уақытта экономикалық ғылымдардың мамандануы күшейіп келеді және аталған мәселелермен халық экономикасы, Еңбек экономикасы, институционалдық экономика, саяси экономика және іс жүзінде демография айналысады. 1882 жылы Женевада өткен халықаралық гигиена және демография конгресі «демография» ұғымына ресми мәртебе береді.
